Μέρος Β’
Γιατί κάποιοι άνθρωποι, μερικές φορές τουλάχιστον, είναι σε θέση να παραβλέψουν
τις προκαταλήψεις τους και τα προσωπικά τους κίνητρα και να δουν τα γεγονότα όσο γίνεται πιο αντικειμενικά; Τι κάνει κάποιον άνθρωπο να είναι «ανιχνευτής»;
Η απάντηση είναι το συναίσθημα. Όπως η νοοτροπία του «στρατιώτη» έχει τις ρίζες της σε συναισθήματα αμυντικότητας και φυλετισμού, το ίδιο συμβαίνει και με τον ανιχνευτή. Μόνο που ο τελευταίος κινητοποιείται από διαφορετικά συναισθήματα.
Έτσι, για παράδειγμα, οι ανιχνευτές είναι περίεργοι. Είναι περισσότερο πιθανό να νιώσουν ευχαρίστηση όταν μαθαίνουν μια νέα πληροφορία και περιέργεια όταν αντιμετωπίζουν κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τις προσδοκίες τους. Οι ανιχνευτές επίσης έχουν διαφορετικές αξίες. Είναι περισσότερο πιθανό να πουν ότι αποτελεί υπεροχή και δύναμη να ελέγχει κανείς τις απόψεις του και είναι λιγότερο πιθανό να χαρακτηρίσουν κάποιον αδύναμο επειδή άλλαξε την άποψή του. Και πάνω απ’ όλα η αυτοαξία τους δεν καθορίζεται από το πόσο σωστοί ή λάθος είναι σε σχέση με ένα συγκεκριμένο θέμα. Έτσι, μπορεί να πιστεύουν κάτι αλλά όταν προκύψουν στοιχεία αντίθετα με αυτό, παραδέχονται ότι έως τώρα έκαναν λάθος και αλλάζουν την άποψή τους, χωρίς να νιώθουν «κακοί» ή «αδύναμοι» ή οτιδήποτε άσχημο για την αξία τους ως άτομα.
Αυτά τα στοιχεία είναι που οι ερευνητές πιστεύουν ότι προβλέπουν ικανότητα καλής κρίσης. Και αυτά τα χαρακτηριστικά δεν έχουν να κάνουν με το πόσο έξυπνος είναι κανείς ή πόσο πολλά γνωρίζει. Στην πραγματικότητα δεν συσχετίζονται καθόλου με το IQ. Αντίθετα, έχουν να κάνουν με το πώς νιώθει κανείς.
Με άλλα λόγια, αν θέλουμε πραγματικά να βελτιώσουμε την κρίση μας, ως άτομα και ως μέλη μιας κοινωνίας, αυτό που χρειαζόμαστε περισσότερο δεν είναι περισσότερες οδηγίες ως προς τη λογική και τη ρητορική ή τις πιθανότητες και τα οικονομικά, παρ’ όλο που κι αυτά είναι εξίσου σημαντικά, αλλά αυτό που περισσότερο χρειαζόμαστε είναι να χρησιμοποιήσουμε τα παραπάνω σωστά, με τη νοοτροπία ενός «ανιχνευτή».
Χρειάζεται να αλλάξουμε τον τρόπο που νιώθουμε, να μάθουμε πώς να νιώθουμε περήφανοι και όχι ντροπιασμένοι όταν αποδεικνύεται ότι πιστεύαμε κάτι λάθος και να μάθουμε πώς να νιώθουμε περιέργεια αντί για αμυντικότητα όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με πληροφορίες που αντικρούουν τις απόψεις μας.
Έτσι, η ερώτηση είναι «τι λαχταράς περισσότερο;». Να υπερασπιστείς με κάθε κόστος τις απόψεις σου ή να δεις τον κόσμο όσο πιο καθαρά μπορείς;
«Αν θέλεις να κάνεις τους ανθρώπους να κατασκευάσουν ένα πλοίο, μην κάνεις φασαρία προσπαθώντας να τους συγκεντρώσεις, να τους δώσεις εργασίες και να τους βάλεις να κόβουν ξύλα. Το μόνο που χρειάζεται είναι να τους κάνεις να ποθήσουν το μεγαλείο και την απεραντοσύνη της θάλασσας…»
Antoine de Saint- Exupéry
Θεοδώρα Αναστασίου
Ψυχολόγος