Πόσο ανοικτοί ή έτοιμοι να δεχτούν το διαφορετικό είναι οι σημερινοί μαθητές, οι έφηβοι;
Φανταστείτε δυο κόσμους που κινούνται παράλληλα, περνάνε ο ένας δίπλα στον άλλον και μπορεί να μη συναντηθούν ποτέ. Ή και τρεις και τέσσερις κόσμους. Πόσο τυχαία βρισκόμαστε στον έναν κόσμο και πόσο τυχαία μπορεί να περάσουμε στον άλλον; Υπάρχουν μυστικές γέφυρες που να τους συνδέουν; Κι αν αυτοί οι δύο κόσμοι συναντηθούν ποτέ, τι γίνεται;
Πέρυσι, ο κόσμος του ειδικού καταστήματος κράτησης ανηλίκων Αυλώνα και ο κόσμος των μαθητών σχολείων της Αττικής, ανέπτυξαν έναν εξ αποστάσεως διάλογο, στο πλαίσιο του προγράμματος «Επικοινωνώ άρα είμαι Ελεύθερος» που διοργάνωσαν σε συνεργασία η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και η ΜΚΟ ΑΜΑΚΑ. Έτσι δημιουργήθηκε το «Αλφαβητάρι των Δικαιωμάτων», ένα έντυπο ψηφιακό κολλάζ φωτογραφιών. Οι «μέσα» και οι «έξω» μπορεί να μη συναντήθηκαν πότε, όμως, το Αλφαβητάρι θα θυμίζει πως καμία φυλακή δεν μπορεί να περιορίσει τη δημιουργικότητα και την επικοινωνία.
Φέτος, το πρόγραμμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα πραγματοποιείται ανάμεσα σε σχολεία και την Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων Πειραιά με τη συνεργασία της Στέγης και της ΜΚΟ ΑΜΑΚΑ. Η Υπηρεσία, που ανήκει στο υπουργείο Δικαιοσύνης, ασχολείται εξωϊδρυματικά με ανηλίκους που έχουν διαπράξει ή κινδυνεύουν να διαπράξουν αδίκημα. Αυτή τη φορά θα δημιουργηθεί ένα νέο αλφαβητάρι με τα στερεότυπα που εμποδίζουν την ισότιμη και ελεύθερη επικοινωνία με τον «άλλον» και με τις λέξεις – αντίδοτο στα στερεότυπα. Οι καλλιτέχνες-θεραπευτές αναλαμβάνουν τις σχετικές τεχνικές και δράσεις έκφρασης μέσω της τέχνης, των νέων μέσων και του βίντεο, αλλά και την ενημέρωση για τη διεθνή προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι έφηβοι από κάθε ομάδα με την ίδια θεματική δημιουργούν ζευγάρια. Αν και δεν συναντιούνται σε φυσικό χώρο, επικοινωνούν σκέψεις και συναισθήματα στο «ταίρι» τους, μέσω βίντεο και φωτογραφίας. Με τον τρόπο αυτό, ο καθένας ανακαλύπτει κοινά σημεία και διαφορές και προσπαθεί να κατανοήσει τον άλλο. Ποιος είναι ο άλλος; Πώς θα ένιωθα αν ήμουν άστεγος ή μετανάστης; Στο τέλος, οι ομάδες θα συναντηθούν στη Στέγη για να συζητήσουν και να δημιουργήσουν από κοινού το έντυπο και ψηφιακό αλφαβητάρι τους, χρησιμοποιώντας τεχνικές βίντεο και κολάζ.
Για το φετινό πρόγραμμα κουβεντιάσαμε με την υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Στέγης, κ. Μυρτώ Λάβδα, με την επιστημονική σύμβουλο του προγράμματος, κ. Ματίλντα Χατζηπαναγιώτου και με τους υπεύθυνους εκπαιδευτές.
Η κ. Λάβδα μας μίλησε για το φετινό «Αλφαβητάρι των Στερεοτύπων»: «Τα στερεότυπα είναι άτοποι και άδικοι συμβολικοί χαρακτηρισμοί προς μια ομάδα ανθρώπων και βασίζονται σε γενικεύσεις. Αυτές τις αγκυλώσεις θέλουμε να γκρεμίσουμε. Το πρόγραμμα προτείνει συσχετισμούς ανάμεσα στις τέχνες και τη σχολική ύλη – με μαθήματα σαν την Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή στο Γυμνάσιο ή Πολιτική Παιδεία και την Κοινωνιολογία στο Λύκειο – μέσω της συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών ειδικοτήτων και εκπαιδευτικών. Για τη διδασκαλία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βρίσκονται μεθοδολογίες, οι οποίες τα συνδέουν με τις τέχνες, που εκ φύσεως γοητεύουν και ψυχαγωγούν, ώστε να καλλιεργηθεί στους εφήβους το δημιουργικό και διερευνητικό τους πνεύμα. Ανακαλύπτουμε τεχνικές προσπαθώντας να αποδώσουμε τις λέξεις που λειτουργούν ως «αντίδοτο» στα στερεότυπα και συνθέτοντας το νέο μας αλφαβητάρι. Με τον τρόπο αυτό, ο καθένας ανακαλύπτει κοινά σημεία και διαφορές και κινείται προς την αμοιβαία κατανόηση του άλλου».
«Πώς θα ήταν το μάθημα της φυσικής αν διδασκόταν παράλληλα με φιλοσοφία;»
Η κ. Ματίλντα Χατζηπαναγιώτου συνεχίζει για την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα: «Θα θέλαμε να μην λείπουν από την εκπαίδευση στη χώρα μας δραστηριότητες που ενεργοποιούν τη φαντασία, μια έντονα διεπιστημονική προσέγγιση κάθε μαθησιακού πεδίου και καλλιέργεια δεξιοτήτων που διευρύνουν το πεδίο επιλογών. Πώς θα ήταν το μάθημα της φυσικής αν διδασκόταν παράλληλα με φιλοσοφία, πώς θα ήταν η περιβαλλοντική εκπαίδευση αν συνδυαζόταν με την πληροφορική και τα εικαστικά, πώς θα αντιδρούσαν οι μαθητές στο συσχετισμό μαθηματικών και μουσικής μέσα στην τάξη;
«Τα ανθρώπινα δικαιώματα να γίνουν ένας τρόπος ζωής και όχι – άλλο ένα – θεωρητικό αντικείμενο»
Όσα κι αν διδαχτεί κανείς για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις παραβιάσεις τους, η αληθινή ευκαιρία είναι, σε αυτή τη νεαρή ηλικία, να καλλιεργηθεί η επιθυμία για ανθρωπιστική δράση και η κριτική σκέψη, να ανοίξει το μυαλό και η καρδιά τόσο, ώστε να υπάρχει χώρος για κάθε – γνώριμο ή «άλλο» – τρόπο ζωής. Η ευκαιρία, με άλλα λόγια, είναι μέσα από δράσεις στη γειτονιά και στο σχολείο, τα ανθρώπινα δικαιώματα να γίνουν ένας τρόπος ζωής και όχι – άλλο ένα – θεωρητικό αντικείμενο».
Τα στερεότυπα που θα αποδομηθούν στο πρόγραμμα, όπως μας λέει η κ. Χατζηπαναγιώτου, θα τα ονοματίσουν οι ίδιοι οι συμμετέχοντες. «Θεματικές όπως η ισότητα των φύλων, η θρησκευτική ελευθερία, ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, η περιθωριοποίηση ατόμων που κάνουν χρήση ουσιών, οροθετικών, αστέγων, τα στερεότυπα που σχετίζονται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό, θα καθοδηγήσουν το διάλογο». Και ποιο είναι το αντίδοτο; «Η πρόκληση κριτικής σκέψης και αναστοχασμού πάνω στα στερεότυπα και ο διάλογος – όχι το “κάνεις λάθος”! Και η αγάπη – κι ας ακούγεται αφηρημένο αυτό. Αναζητούμε συγκεκριμένα αντίδοτα στα συγκεκριμένα στερεότυπα που θα ονοματιστούν. Τίποτα δεν αλλάζει αφηρημένα. Όλα αφορούν το πρόσωπό μας και το πρόσωπο του “άλλου”. Όλα απευθύνονται».
Μπορούν η τέχνη και τα νέα μέσα να είναι εργαλεία πρόληψης ή και επανένταξης; Η κ. Δάφνη Καλαφάτη, photo therapist στο πρόγραμμα, μας εξηγεί: «Η τέχνη, τα νέα μέσα και η καλλιτεχνική παιδεία αποτελούν εργαλεία ενός εναλλακτικού τρόπου έκφρασης, ενός μη λεκτικού τρόπου. Ανέκαθεν η τέχνη χρησιμοποιούταν από τον άνθρωπο για να εκφράσει φόβους, ανησυχίες, το θαυμασμό του προς το ανεξήγητο κτλ. Σήμερα, η προσφορά καλλιτεχνικής παιδείας σε ευπαθείς ομάδες, δεν περιορίζεται στη σφαίρα της τέχνης, αλλά μετατρέπεται σε κοινωνική ανάγκη καθώς πολλές φορές αποτελεί το μοναδικό τρόπο έκφρασης αυτού του μη ευνοημένου κομματιού της κοινωνίας. Δια μέσου της τέχνης οι πληθυσμοί αυτοί αποκτούν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, φωνή και όνειρα, καλλιεργούν τη φαντασία τους, προπονούνται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και προσαρμόζονται στο εκάστοτε πλαίσιο με μεγαλύτερη ευκολία».
Ο κ. Γιάννης Καυκάς, ψυχολόγος – φωτογράφος, μας μιλά για τη συμμετοχή και έκφραση στο πρόγραμμα: «Το πρόγραμμα είναι εκ φύσεως διασκεδαστικό και ψυχαγωγικό και μπορεί εύκολα να προσελκύσει το ενδιαφέρον των εφήβων. Η συμμετοχή και η έκθεση στις ομάδες απαιτεί την καλλιέργεια εμπιστοσύνης, κατανόησης, ανεκτικότητας και ενσυναίσθησης. Η δημιουργική διαδικασία, λειτουργεί ως ένας ενδιάμεσος χώρος μεταξύ του εαυτού και των άλλων, ο οποίος μπορεί να διευκολύνει την ανάπτυξή τους». Η κ. Νιόβη Σταυροπούλου, art therapist, συμπληρώνει: «Τα παιδιά στην Υπηρεσία Επιμελητών νιώθουν παράξενα και άβολα σε ένα πρώτο επίπεδο. Αναρωτιούνται ποιο το νόημα αυτού του παιχνιδιού – “Τι έχουμε να πούμε και τι έχουν να μας πουν…”. Παρόλα αυτά καθώς ο χρόνος περνά αρχίζει και δημιουργείται ένα αμοιβαίο ενδιαφέρον. Δυστυχώς οι έφηβοι σε δύσκολη κατάσταση, βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση χωρίς να το έχουν επιλέξει. Υπάρχουν χιλιάδες κοινωνικοί λόγοι που τους έχουν “καθηλώσει” εκεί. Οι εκφραστικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες είναι εμφανώς μειωμένες σε σχέση με τους συνομήλικούς τους στα σχολεία. Γι’ αυτό όμως ακριβώς τον λόγο ταυτόχρονα φαίνεται να εκτιμούν – με το δικό τους τρόπο αυτή τη δυνατότητα και να επενδύουν συναισθηματικά».
Πόσο ανοικτοί ή έτοιμοι να δεχτούν το διαφορετικό είναι οι σημερινοί μαθητές, οι έφηβοι; Ο κ. Καυκάς συνεχίζει: «Στην εποχή του κοινωνικού αυτοματισμού ή ακόμα και κοινωνικού κανιβαλισμού στην οποία ζούμε, η ανεκτικότητα απέναντι στο διαφορετικό φθίνει ολοένα και περισσότερο. Το φαινόμενο αυτό αναμφίβολα επηρεάζει και τους έφηβους σε μεγάλο βαθμό. Από την άλλη, αυτός ο στερεοτυπικός τρόπος αντίληψης του κόσμου είναι ακόμα σε ανεπεξέργαστο και πρωτόλειο βαθμό σε αυτή την ηλικία. Δεν έχει ακόμα γίνει άκαμπτος μέσα από την εμπειρία της πραγματικής ζωής του εφήβου αλλά έρχεται περισσότερο σαν έτοιμο σχήμα κυρίως μέσω ατόμων επιρροής. Το γεγονός αυτό σημαίνει πως υπάρχει ακόμα αρκετή ελαστικότητα που μας αφήνει πολύ χώρο να δουλέψουμε».
«Η τέχνη έχει ενοποιητικές δυνάμεις»
Τι συμβαίνει τελικά όταν οι δυο κόσμοι που λέγαμε συναντιούνται; Η κ. Λάβδα μας δίνει μια γεύση από την εμπειρία της: «Μέσω της δημιουργικής διαδικασίας που προαναφέραμε, αναπτύσσεται στα παιδιά το ενδιαφέρον και η «περιέργεια» να γνωρίσει η μια ομάδα την άλλη, αλλά και να ανακαλύψουν το υλικό που δημιουργεί η καθεμία. Αυτή η ανταλλαγή χτίζει μια αόρατη γέφυρα επικοινωνίας, η οποία πραγματώνεται μέσω της τελικής συνάντησής τους στη Στέγη. Πιστεύουμε ότι θα χτίσουν όλοι μαζί αυτή τη γέφυρα αλληλοκατανόησης και σύμπλευσης υλικού και ιδεών, όπως συνέβη και στο περσινό αντίστοιχο πρόγραμμα. Η τέχνη έχει ενοποιητικές δυνάμεις. Έχοντας λοιπόν την τέχνη ως αφετηρία του ταξιδιού μας, θα δουλέψουμε όλοι μαζί, σαν μια μεγάλη παρέα, αποβάλλοντας προκαταλήψεις και στερεότυπα με κατεύθυνση την κοινωνική συνοχή. Καλό μας ταξίδι και φέτος λοιπόν!».
Κείμενο: Άννα Ρούτση
Info: «Επικοινωνώ άρα είμαι Ελεύθερος», Μαθητές από Γ’ Γυμνασίου έως και Γ΄ Λυκείου | Φεβρουάριος-Μάιος 2016 | 12 εβδομαδιαίες τρίωρες συναντήσεις στα επιλεγμένα σχολεία
Info: «Επικοινωνώ άρα είμαι Ελεύθερος», Μαθητές από Γ’ Γυμνασίου έως και Γ΄ Λυκείου | Φεβρουάριος-Μάιος 2016 | 12 εβδομαδιαίες τρίωρες συναντήσεις στα επιλεγμένα σχολεία
http://www.elculture.gr
