O Josh Billings* αναφερόμενος στην αυτογνωσία, είπε: «Δεν είναι μόνο το πιο δύσκολο πράγμα να γνωρίσεις τον εαυτό σου, είναι επίσης και το πιο ενοχλητικό».
Πόση αλήθεια υπάρχει σε αυτήν τη φράση; Είναι εύκολο ο άνθρωπος να γνωρίσει τον εαυτό του, τις όποιες αδυναμίες του, τα προτερήματά του; Και αν αυτό συμβεί τελικά, κατά πόσο τού είναι ευχάριστο; Προτού προσπαθήσουμε να κάνουμε οποιαδήποτε αναφορά στο συγκεκριμένο θέμα, καλό θα ήταν να δούμε τι εννοούμε με τον όρο «αυτογνωσία», μια έννοια που έχει απασχολήσει τον άνθρωπο από τις απαρχές της ύπαρξής του, αποτελώντας αξία σημαντική τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για την κοινωνία.
Αυτογνωσία, λοιπόν, θα λέγαμε ότι είναι μια μακρά διαδικασία μέσω της οποίας το άτομο οδηγείται στη γνώση του εαυτού του, στη βαθύτερη αναγνώριση εκείνων των στοιχείων που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα του, την προσωπικότητά του και, κατά συνέπεια, τις σχέσεις και τη διάδρασή του με τους γύρω του.
Ο άνθρωπος, ως οντότητα, είναι πολυδιάστατος, με διαφορετικές πτυχές, τις οποίες «ξεδιπλώνει» τόσο στις διαπροσωπικές του σχέσεις όσο και στις εσωτερικές του αναζητήσεις, ανάλογα με τις διάφορες συνθήκες που επικρατούν και τις ανάγκες επικοινωνίας. Χρειάζεται επιμονή, θάρρος, αλλά και πείσμα ώστε το άτομο να φτάσει σε υψηλό βαθμό ωριμότητας και να αποδεχθεί τον εαυτό του μαζί με τα όποια προτερήματα και αδυναμίες.
Συνεπώς η αυτογνωσία άλλοτε μπορεί να αποτελεί επιδίωξη πρωτευούσης σημασίας και άλλοτε μια κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει φόβο και να φέρει σε δύσκολη θέση ένα άτομο. Αυτό βέβαια εξαρτάται από το πόσο ο καθένας είναι «έτοιμος» να γνωρίσει τον εαυτό και να έρθει αντιμέτωπος με τις ανησυχίες και τους φόβους του, τις πραγματικές του ανάγκες και επιθυμίες.
Για άλλους πάλι δεν αρκεί μόνο αυτό. Η αποδοχή του πραγματικού μας εαυτού μπορεί να εξαρτάται και από εξωγενείς παράγοντες, όπως κοινωνικά στερεότυπα και «κλισέ» που πολλές φόρες «επιβάλλουν» συμπεριφορές και τρόπους ζωής. Σε αυτήν την περίπτωση, ακόμα και αν το άτομο έχει τη διάθεση να εξελιχθεί, να γνωρίσει και να αποδεχθεί τον εαυτό του, δυστυχώς παραμένει δέσμιο του κοινωνικού του περίγυρου.
Τι πρέπει λοιπόν να κάνει ο καθένας μας ώστε να φτάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο γνώσης του εαυτού του; Πρώτα απ’ όλα πρέπει να χαλαρώσει. Η αυτογνωσία δεν είναι καμιά συνταγή ζαχαροπλαστικής που κάποιος πρέπει να εκτελέσει ώστε να έχει «επιτυχή» αποτελέσματα. Αποκτάται με το πέρασμα του χρόνου και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις εμπειρίες που έχει κάποιος στη ζωή του. Οι εμπειρίες αυτές έχουν να κάνουν τόσο με το ίδιο το άτομο όσο και με τη σχέση του με τους άλλους. Έτσι λοιπόν όσο πιο ανοιχτές έχει κανείς τις «κεραίες» του τόσο πιο εύκολα και εις βάθος θα γνωρίσει τον εαυτό του. Δοκιμαζόμαστε, βλέπουμε άλλες οπτικές, κατανοούμε συμπεριφορές και παίρνουμε διδάγματα. Γινόμαστε λιγότερο απόλυτοι για τα «πιστεύω» μας και μαθαίνουμε κυρίως να ακούμε τους γύρω μας. Όντας περισσότερο ανεκτικοί απέναντι στους άλλους, μπορούμε να γνωρίσουμε και να αποδεχτούμε σε μεγαλύτερο βαθμό τον πραγματικό μας εαυτό.
Παράλληλα, οφείλει να «ταξιδέψει» με το νου, με το σώμα και με όλες τις αισθήσεις. Οι σπουδές και οι ακαδημαϊκοί τίτλοι δεν σημαίνει ότι οδηγούν αποκλειστικά στην ωριμότητα και την αυτογνωσία. Η καλλιέργεια όμως είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Ένα βιβλίο, μια επίσκεψη σε μια βιβλιοθήκη ή ένα μουσείο, η παρακολούθηση μιας κινηματογραφικής ταινίας ή συναυλίας με ακούσματα διαφορετικά από τα ήδη υπάρχοντα και γενικότερα η όποια επαφή με ό,τι μπορεί να φαντάζει διαφορετικό από το «δικό» μας, όλα αυτά διαδραματίζουν έναν ρόλο πολύ σημαντικό.
Τα ταξίδια σε τόπους μακρινούς και η επαφή με άτομα διαφορετικής κουλτούρας και πολιτισμού ασφαλώς συμβάλλουν στην καλύτερη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας, αλλά και στην ενδυνάμωση της ικανότητάς μας να συνυπάρχουμε με τους άλλους, να καταλαβαίνουμε τις όποιες διαφορές αλλά και ομοιότητες. Με αυτόν τον τρόπο γινόμαστε όχι μόνο πιο ανεκτικοί, αλλά και περισσότερο προσαρμόσιμοι στις διάφορες ανάγκες επικοινωνίας. Καταργούνται έτσι «κλισέ» που μπορεί να αποτελούσαν μεγάλο εμπόδιο και για τη δική μας ολοκλήρωση, αλλά κυρίως καταλαβαίνουμε ότι όλοι, ανεξαιρέτως, αντιμετωπίζουμε τα ίδια προβλήματα και φοβίες, μοιραζόμαστε τις ίδιες χαρές.
Η απόκτηση της αυτογνωσίας μπορεί να παρομοιαστεί με ένα μεγάλο, ατέλειωτο ταξίδι, γιατί ο άνθρωπος όσο ζει μαθαίνει. Το κυριότερο μέλημά μας λοιπόν δεν πρέπει να είναι αυτή καθεαυτήν η αυτογνωσία, γιατί απλούστατα σε απόλυτο βαθμό δεν υπάρχει. Είναι κάτι που εξελίσσεται και συνδέεται με την πορεία μας μέσα στη ζωή μέχρι το τέλος. Σημασία έχει, όπως έλεγε και ο Καβάφης, το ταξίδι, και το ταξίδι αυτό πρέπει να είναι γεμάτο εμπειρίες, αλήθειες και γνώση.
* Αμερικανός συγγραφέας
Χρήστος Κουκοφίκης
M.A. in Cultural Management & Communication
