Ανακηρύχθηκε λέξη της χρονιάς για το 2013 από το λεξικό της Οξφόρδης και έχει πια τη δική της θέση ακριβώς μεταξύ των λέξεων selfhood και selfish.
Έχει κατακτήσει τον πλανήτη, με το 54% των χρηστών του internet να έχουν αναρτήσει φωτογραφίες τους on-line και από αυτές εκατοντάδες εκατομμύρια είναι selfies, αριθμοί που συνεχώς αυξάνονται.
Στο Instagram, το οποίο συνέβαλε ιδιαίτερα στη διάδοση της συνήθειας του να φωτογραφίζει κανείς τον εαυτό του, υπάρχουν περίπου 65 εκατομμύρια selfies (έως το τέλος του 2013), με τον αριθμό αυτό να έχει πολλαπλασιαστεί κατά πολύ από τότε.
Ορισμός
Το λεξικό της Οξφόρδης δίνει το εξής ορισμό: «η φωτογραφία που βγάζει κανείς τον εαυτό του χρησιμοποιώντας smartphone ή webcam και την οποία αναρτά σε κάποιο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η πρώτη αναφορά σε selfie εντοπίζεται σε ένα αυστραλιανό on-line forum το 2002, δηλαδή πολύ πριν την εκτενή χρήση των i-phones και γενικότερα των smartphones.
Σύμφωνα με τους ερευνητές ψυχολόγους, το αυξανόμενο ενδιαφέρον τού να τραβά κανείς φωτογραφίες τον εαυτό του συνδέεται με καταστάσεις της ψυχικής υγείας του που εστιάζουν στην εμμονή του με την εξωτερική εμφάνιση καθώς επίσης και με ναρκισσιστικά και εξαρτητικά στοιχεία προσωπικότητας. «Τα selfies συχνά προκαλούν τις αντιλήψεις ματαιοδοξίας ή κοινωνικής εξάρτησης με την έννοια της αναζήτησης προσοχής, που έχουν να κάνουν είτε με υψηλό ναρκισσισμό είτε με πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση» σύμφωνα με την ψυχολόγο Pamela Rutledge.
On-line ναρκισσισμός
Το μεγάλο πρόβλημα με την άνθηση του «ψηφιακού ναρκισσισμού» είναι ότι ασκεί τεράστια πίεση σε ανθρώπους να επιτύχουν ανέφικτους στόχους, χωρίς να τους καθιστά πιο «ικανούς» ώστε να προσπαθήσουν να τους πετύχουν. Λίγα πράγματα είναι πιο καταστροφικά από έναν συνδυασμό υψηλών αξιώσεων και χαμηλής προσπάθειας και κινητοποίησης.
Τελικά, οι on-line εκδηλώσεις ναρκισσισμού μπορεί να είναι κάτι περισσότερο από μια στρατηγική αυτοπαρουσίασης που αντισταθμίζει μια πολύ χαμηλή και εύθραυστη αυτοεκτίμηση. Ωστόσο, όταν αυτές οι προσπάθειες ενισχύονται και ανταμείβονται από τους άλλους, διαιωνίζουν τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας και την εδραίωση των ναρκισσιστικών ψευδαισθήσεων.
Η γνώμη των ειδικών
Σύμφωνα με τον ψυχίατρο Dr David Veal, τα 2/3 των ασθενών με σωματοδυσμορφική διαταραχή, από τη στιγμή της άνθησης των κινητών με ενσωματωμένη κάμερα, εμφανίζουν μια παρόρμηση να βγάζουν επαναλαμβανόμενα και να αναρτούν selfies στα social media. Οι selfies μπορούν να επηρεάσουν την εικόνα που έχουν οι έφηβοι για τον εαυτό τους και στη συνέχεια να επηρεάσουν τη συμπεριφορά τους. Επίσης, εικόνες φίλων που περνούν καλά σε κάποιο πάρτι μπορούν να ενισχύσουν αισθήματα μοναξιάς σε αυτούς που τα βλέπουν.
Ειδικοί της δημόσιας υγείας στη Βρετανία ανακοίνωσαν ότι η εξάρτηση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το facebook, το twitter κ.λπ., είναι μια ασθένεια, και πάνω από 100 ασθενείς αναζητούν θεραπεία κάθε χρόνο.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ενός βρετανού έφηβου, ηλικίας 19 ετών, ο οποίος προσπάθησε να αυτοκτονήσει μετά την «αποτυχία» του να βγάλει την τέλεια selfie. Έγινε τόσο εμμονικός με την τέλεια λήψη, που περνούσε την ημέρα του τραβώντας συνεχώς φωτογραφίες τον εαυτό του. Σταδιακά απομονώθηκε, έχασε φίλους, κλονίστηκε η υγεία του και επηρεάστηκε η επίδοσή του στο πανεπιστήμιο. Πιστεύεται πως είναι ο πρώτος καταγεγραμμένος εξαρτημένος από τις selfies και έλαβε θεραπεία ώστε να αντιμετωπίσει την «εξάρτησή» του από την τεχνολογία αλλά και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ocd) και σωματοδυσμορφική διαταραχή από τις οποίες έπασχε. Μέρος της θεραπείας του στο νοσοκομείο Maudsley του Λονδίνου περιλάμβανε τον αποχωρισμό του από το i-phone με 10λεπτα διαλείμματα, τα οποία αυξήθηκαν σταδιακά στα 30’ και μετά στη μία ώρα.
Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία χρησιμοποιείται για να βοηθήσει τον ασθενή να αναγνωρίσει τους λόγους της παρορμητικής του συμπεριφοράς και ύστερα να μάθει πώς να τη μετριάσει και να την ελέγξει.
Γιατί νιώθουμε την ανάγκη να το κάνουμε;
Σύμφωνα με την εκδοχή της ψυχολόγου και δ/ντριας του Κέντρου Έρευνας της Ψυχολογίας των Media, δρος Πάμελα Ρούτλεντζ, ο λόγος που νιώθουμε την ανάγκη να ανεβάζουμε selfies και να δεχόμαστε Likes και σχόλια, έχει τις ρίζες του σε συμπεριφορές για τις οποίες όλοι οι άνθρωποι είμαστε βιολογικά «προγραμματισμένοι». «Επηρεάζει την αίσθηση κοινωνικής εγγύτητας που νιώθουμε με τους άλλους ανθρώπους και μας κάνει να νιώθουμε καλά όπως όταν πάμε σε ένα πάρτι και οι άνθρωποι εκεί μας λένε πως τους αρέσει αυτό που φοράμε. Η κοινωνική αποδοχή είναι βιολογική ανάγκη και γι’ αυτόν το λόγο ένα μέρος του εγκεφάλου μας είναι “αφιερωμένο” στην κοινωνική δραστηριότητα».
Άρα, είναι κάτι καλό ή κάτι κακό;
Αποδεικνύεται πως μάλλον κατά περίπτωση συμβαίνουν και τα δυο. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη στη Μ. Βρετανία, το να μοιραζόμαστε πολλές προσωπικές φωτογραφίες μπορεί να βλάψει τις σχέσεις μας και να μας κάνει λιγότερο δημοφιλείς. Η έρευνα έδειξε ότι αυτοί που αναρτούσαν πολύ συχνά φωτογραφίες τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ρίσκαραν να καταστρέψουν τις σχέσεις τους και αυτό συνέβαινε διότι οι συγγενείς και οι στενοί τους φίλοι δεν βλέπουν πάντα το γεγονός αυτό «με καλό μάτι».
Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με την ψυχολόγο Πέγκι Ντέξλερ, τα selfies μπορούν να μας ενδυναμώσουν αν τα δούμε από τη σωστή σκοπιά. Οι φωτογράφοι των selfies μπορούν να γίνουν σκηνοθέτες του εαυτού τους αλλά και να περάσουν θετικά μηνύματα που μπορεί να αφορούν το φύλο, την ηλικία, κοινωνικά πρότυπα ή απλώς τη δική τους προσωπική αισθητική.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα selfies ενός μοντέλου που πάσχει από τη νόσο του Crohn και φωτογραφίζεται με το σακουλάκι στην κοιλιά για να ευαισθητοποιήσει τους γύρω της για τη συγκεκριμένη πάθηση ή τα selfies ενός 21χρονου από το Σικάγο των ΗΠΑ που γίνονται τέχνη.
Θεοδώρα Αναστασίου
Ψυχολόγος
