Πώς καλλιεργείται η ψυχική ανθεκτικότητα;

Μέρος Α’ Τα ανθεκτικά παιδιά έχουν αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν μια εσωτερική θέση ελέγχου: 

πιστεύουν ότι τα ίδια, και όχι οι περιστάσεις, μπορούν να επηρεάσουν αυτό που θα καταφέρουν.

Ο Norman Garmezy, ένας αναπτυξιακός και κλινικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, έχει συναντήσει χιλιάδες παιδιά στις τέσσερις δεκαετίες των ερευνητικών δραστηριοτήτων του.

Όμως ένα αγόρι έχει μείνει στη μνήμη του: ήταν εννέα ετών, με αλκοολική μητέρα και έναν απόντα πατέρα. Κάθε μέρα, πήγαινε στο σχολείο με το ίδιο ακριβώς σάντουιτς: δύο φέτες ψωμί, με τίποτα ανάμεσά τους. Στο σπίτι, δεν υπήρχαν άλλα διαθέσιμα τρόφιμα και κανείς για να τα φέρει. Ακόμα κι έτσι, θυμόταν αργότερα ο Garmezy, το αγόρι ήθελε να βεβαιωθεί ότι «κανείς δεν θα αισθανόταν οίκτο για τον ίδιο και ότι κανείς δεν θα ήξερε για τη δυσκολία της μητέρας του». Κάθε μέρα, σταθερά, θα περπατούσε με ένα χαμόγελο στο πρόσωπό του και ένα «σάντουιτς μόνο με ψωμί» μέσα στην τσάντα του.

Το αγόρι με το σάντουιτς ήταν μέλος μιας ειδικής ομάδας παιδιών. Ανήκε σε μια ομάδα παιδιών, τα οποία ο Garmezy προσδιόριζε ως επιτυχημένα, παρά τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Αυτά ήταν τα παιδιά που παρουσίασαν ένα χαρακτηριστικό που ο Garmezy αργότερα θα προσδιόριζε ως «ανθεκτικότητα» (ο ίδιος έχει πιστωθεί την αρχική μελέτη του όρου στο πειραματικό περιβάλλον).

Κατά τη διάρκεια πολλών ετών, ο Garmezy θα επισκεπτόταν σχολεία σε όλη τη χώρα, με επίκεντρο εκείνα που βρίσκονταν σε οικονομικά υποβαθμισμένες περιοχές, ακολουθώντας ένα πρότυπο πρωτόκολλο. Συναντούσε το διευθυντή, μαζί με ένα σχολικό κοινωνικό λειτουργό ή νοσοκόμα και έθετε την ίδια ερώτηση: Υπάρχουν παιδιά με άσχημο υπόβαθρο, που λειτουργούσε αρχικά σαν σήμα κινδύνου, παιδιά που φαινόταν πιθανό να γίνουν προβληματικά, που αντί για αυτό, είχαν γίνει παραδόξως μία πηγή υπερηφάνειας;». «Αυτό που έλεγα ήταν: «μπορείτε να αναγνωρίσετε τα αγχωμένα παιδιά που τα καταφέρνουν καλά με τα μαθήματα στο σχολείο σας;» δήλωσε ο Garmezy, σε μια συνέντευξή του το 1999.

Υπήρχε μια μεγάλη παύση μετά την ερώτησή μου, πριν ακολουθήσει η απάντηση. Αν είχα πει: «Έχετε παιδιά στο σχολείο που φαίνονται να έχουν πρόβλημα;», εκεί δεν θα υπήρχε καθυστέρηση ούτε για μια στιγμή. Αλλά το γεγονός ότι ερωτήθηκαν για παιδιά που ήταν προσαρμοστικά και καλοί μαθητές στο σχολείο και τα κατάφερναν ακόμη κι αν είχαν προέλθει από πολύ άσχημα οικογενειακά και οικονομικά υπόβαθρα, αυτό ήταν ένα νέο είδος έρευνας. Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο ξεκινήσαμε.

Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια πρόκληση για τους ψυχολόγους

Αν τη διαθέτετε ή όχι, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό όχι από οποιοδήποτε συγκεκριμένο ψυχολογικό τεστ, αλλά από το πώς εκτυλίσσεται ο τρόπος ζωής σας. Εάν είστε αρκετά τυχεροί και δεν αντιμετωπίσετε οποιουδήποτε είδους αντιξοότητες, δεν θα γνωρίζουμε πόσο ανθεκτικοί είστε. Η ψυχική ανθεκτικότητα ή η έλλειψή της αναδύεται μόνο όταν έρχεστε αντιμέτωποι με εμπόδια, με άγχος και άλλες περιβαλλοντικές απειλές: θα υποκύψετε ή θα υπερνικήσετε τα εμπόδια;

Οι περιβαλλοντικές απειλές μπορεί να παρουσιαστούν σε διάφορες μορφές. Μερικές είναι το αποτέλεσμα της χαμηλής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και των δύσκολων συνθηκών στο σπίτι (αυτές είναι οι απειλές που μελετήθηκαν στην έρευνα του Garmezy). Συχνά, τέτοιου είδους απειλές είναι χρόνιες, όπως γονείς με ψυχολογικά ή άλλα προβλήματα, έκθεση σε βία ή κακή μεταχείριση ή παιδί προβληματικού διαζυγίου. Άλλες απειλές είναι οξείες: βιώνοντας ή γίνοντας μάρτυρας ενός τραυματικού βίαιου γεγονότος ή η παρουσία σε ένα ατύχημα.

Αυτό που έχει σημασία είναι η ένταση και η διάρκεια του στρεσογόνου παράγοντα. Στην περίπτωση του οξύ στρεσογόνου παράγοντα, η ένταση είναι συνήθως υψηλή. Το στρες που προκύπτει από τις χρόνιες αντιξοότητες, έγραψε ο Garmezy, μπορεί να είναι χαμηλότερο, αλλά έχει επαναλαμβανόμενη και συσσωρευμένη επίπτωση στους πόρους και την προσαρμογή και παραμένει για πολλούς μήνες και συνήθως πολύ περισσότερο.

Πριν από την εργασία του Garmezy για την ανθεκτικότητα, οι περισσότερες έρευνες σχετικά με το τραύμα και τα αρνητικά γεγονότα της ζωής είχαν μια αντίστροφη εστίαση. Αντί να ψάχνουν σε περιοχές αντοχής, έψαχναν σε περιοχές ευπάθειας, διερευνώντας τις εμπειρίες που κάνουν τους ανθρώπους επιρρεπείς σε κακές εκβάσεις της ζωής (ή «που οδηγούν τα παιδιά να είναι προβληματισμένα», όπως το έθεσε Garmezy).

Το έργο του Garmezy άνοιξε την πόρτα για τη μελέτη των προστατευτικών παραγόντων: στοιχεία από το παρελθόν ή την προσωπικότητα ενός ατόμου που θα μπορούσαν να επιτρέψουν την επιτυχία, παρά τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν. Ο Garmezy αποσύρθηκε από την έρευνα πριν καταλήξει σε οριστικά συμπεράσματα, καθώς η καριέρα του διεκόπη απότομα από την πρώιμη έναρξη της νόσου Αλτσχάιμερ, αλλά οι μαθητές και οι συνεχιστές της θεωρίας του ήταν σε θέση να προσδιορίσουν τα στοιχεία που αφορούν σε δύο ομάδες: ατομικοί, ψυχολογικοί παράγοντες και εξωτερικοί παράγοντες, περιβαλλοντικοί παράγοντες ή προδιάθεση από τη μία και τύχη από την άλλη.

PsychologyNow Team
https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxikis-ygeias/proagogi-psyxikis-ygeias/anthektikotita/1988-pos-kalliergeitai-i-psyhiki-anthektikotita.html
(συνεχίζεται)

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *