της Μαρίας Βόλλη
Ο χορός είναι ένα ιδιαίτερο, οικείο και δυνατό μέσο θεραπείας, που απασχολεί την ολότητα του ατόμου και παρέχει έναν τρόπο
για αυτοέκφραση, κατανόηση και εξέλιξη σε ανθρώπους διαφορετικών αναγκών.
Η χοροθεραπεία μπορεί να προσδιορισθεί ως η ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης, του χορού και μεθόδων χαλάρωσης με σκοπό να προαχθεί η εξέλιξη του ατόμου σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης: συναισθηματικό, σωματικό, γνωστικό, κοινωνικό. Δυο κύριες προσεγγίσεις της χοροθεραπείας είναι η Χοροκινητική και η Πρωτόγονη Έκφραση.
Όπως αναφέρεται και στην ιστοσελίδα της Ένωσης Χοροθεραπευτών Ελλάδος (www.gadt.gr), η χοροθεραπεία είναι η ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης και του χορού, μέσα από την οποία το άτομο συμμετέχει δημιουργικά σε μια διαδικασία που προωθεί τη γνωστική, συναισθηματική και κοινωνική του ολοκλήρωση. Τα βασικά επίπεδα της ανθρώπινης υπόστασης (βιολογικό, ψυχολογικό, γνωστικό, πνευματικό, κοινωνικό) βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση, άρα επηρεάζοντας ένα από αυτά θα επέλθουν αλλαγές και στα άλλα.
Η ιστορία
Ο χορός θεωρείται σαν μια από τις αρχαιότερες μορφές ψυχοθεραπείας που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα. Στους χορούς των προβιομηχανικών κοινωνιών, τα άτομα είχαν την ευκαιρία να βιώσουν συγκινησιακή απελευθέρωση ή κάθαρση είτε προετοιμασία για σημαντικά γεγονότα της ζωής ή έκφραση για τις άγνωστες δυνάμεις που διαμόρφωναν τότε τον κόσμο τους. Στη νότια Ιταλία, θρησκευτικοί – μαγικοί χοροί, οι Ταραντέλλες, εξόρκιζαν τη μυθική μορφή της αράχνης, που θεωρείτο τότε υπεύθυνη για κάποιες ασθένειες. Επίσης, στα “Πολιτικά” του ο Αριστοτέλης ανέφερε ότι οι κρίσεις κατάθλιψης γιατρεύονται με τους βακχικούς χορούς και τα τραγούδια, επιτυγχάνοντας την κάθαρση από τις βλαβερές συνέπειες.
Με τη σημερινή της μορφή η χοροθεραπεία αναπτύχθηκε στα μέσα του 20ού αιώνα, μετά το 1940. Η εξέλιξή της, ως ιδιαίτερου ψυχοθεραπευτικού κλάδου, συμβαδίζει με την εξέλιξη των ψυχαναλυτικών θεωριών και ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων, αλλά και του σύγχρονου χορού που στράφηκε σε νέες αξίες, όπως ο αυθορμητισμός, η αυθεντικότητα, η ατομική έκφραση. Η συνεχόμενη ανάπτυξή της έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση ποικίλων μεθόδων και τεχνικών, οι οποίες αντανακλούν τις διαφορετικές προσεγγίσεις των χοροθεραπευτών, οι οποίες ανταποκρίνονται και στις ανάγκες των διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων.
Η χοροθεραπεία ξεκίνησε με τη Marian Chase (1896 – 1970), την πρώτη αναγνωρισμένη χοροθεραπεύτρια που εργάστηκε στις Η.Π.Α. και ήταν η πρώτη πρόεδρος της Αμερικάνικης Ένωσης Χοροθεραπευτών (ADTA). Η ίδια προσλήφθηκε στο St. Elizabeth’s Hospital στην Ουάσινγκτον (1942) και εκεί εισήγαγε προγράμματα που κάλυπταν τις ανάγκες τόσο καθυστερημένων ατόμων όσο και των στρατιωτών που γύριζαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παράλληλα, εκπαίδευσε και δίδαξε τους περισσότερους από τους χοροθεραπευτές της εποχής της, πολλοί από τους οποίους είναι ακόμα εν ενεργεία.
Η Judy Scoop είναι άλλη μια πρωτεργάτις της χοροθεραπείας. Η ίδια πίστευε ότι η κωμική παντομίμα ήταν το όχημα μέσω του οποίου το σώμα αποκαλύπτει -μέσα από τις κινήσεις του- τις ατέλειες του ατόμου και η έκφραση αυτών των κινήσεων μέσω του χορού ήταν το πρώτο βήμα για να δουλευτούν σε βάθος οι διαταραχές της προσωπικότητας. Η πιο σημαντική από τις πρωτεργάτριες της χοροθεραπείας είναι η Mary Sachs Whitehouse, που δούλεψε έξω από νοσοκομειακές δομές σε στούντιο με φυσιολογικό νευρωσικό πληθυσμό. Προσάρμοσε την άποψη του Jung, ότι η δημιουργική τέχνη (χορός) μπορεί να είναι η πύλη της γνώσης του εαυτού.
Τι είναι η χοροθεραπεία
Μπορεί, όντως, κανείς να θεραπευτεί μέσω του χορού, θα σκεφτείτε. Από την προϊστορία, ο ρυθμός, η κίνηση του σώματος και ο χορός υπήρξαν μέσα έκφρασης, επικοινωνίας και τρόπος ενοποίησης των ομάδων που ασχολούνταν με κοινά ενδιαφέροντα. Τέτοιες προ-λεκτικές δραστηριότητες έχουν αναγνωριστεί σαν έμφυτες θεραπευτικές και ολοκληρωτικές εμπειρίες.
Η βασική ιδέα στην ατομική, αλλά και στην ομαδική χοροθεραπεία είναι, ότι το σώμα είναι η εκδήλωση της προσωπικότητας. Οι ψυχολογικές καταστάσεις αντανακλώνται σε αντιστοιχίες της φυσιολογίας, όπως η μυϊκή ένταση, οι τρόποι αναπνοής, η στάση του σώματος και οι κινήσεις. Μέσω των αντιλήψεων του σώματος και των αισθήσεων, της έντασης και της συνειδητότητας, της αναπνοής, της αυτοκατευθυνόμενης κίνησης και της κατευθυνόμενης φαντασίας, η χοροθεραπεία γίνεται καταλύτης για τις εσωτερικές διαδικασίες που συνθέτουν τη συγκινησιακή θεραπεία.
Αυτός είναι και ο ρόλος των θεραπευτών, να διευκολύνουν δηλαδή αυτή τη διαδικασία δίνοντας έναυσμα για την κίνηση, αλλά και να διευκρινίσουν και να εξελίξουν αυτό που δηλώνουν και εκφράζουν οι κινήσεις των συμμετεχόντων.
Η χοροθεραπεία μπορεί να οριστεί σαν η ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης, σαν μια διαδικασία που υποβοηθά τη σωματική και συναισθηματική ολοκλήρωση του ατόμου, έχοντας σαν εργαλείο της το σώμα.
Πού εφαρμόζεται γενικά η χοροθεραπεία
Η χοροθεραπεία μπορεί να εφαρμόζεται σε ειδικά σχολεία, ψυχιατρεία, νοσοκομεία, κέντρα ψυχικής υγείας, κέντρα ημέρας και ιδιωτικές κλινικές. Επίσης, σε οργανισμούς που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε εφήβους, οι οποίες ποικίλουν από κοινοτικά κέντρα σε συστήματα δικαιοσύνης ανηλίκων.
Επίσης, εκτός από τις παραδοσιακές υπηρεσίες ενηλίκων, οι χοροθεραπευτές εργάζονται και με ασθενείς γεροντικής ηλικίας, με στόχο την προώθηση μιας καλής φυσικής κατάστασης και μιας κοινωνικής αλληλεπίδρασης, ενώ πρόσφατα η χοροθεραπεία χρησιμοποιείται και σε σωφρονιστικά προγράμματα.
Τα κέντρα αποκατάστασης και τα γενικά νοσοκομεία είναι χώροι, που οι χοροθεραπευτές προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε όσους υποφέρουν από σωματικές αρρώστιες ή τραύματα.
Οι χοροθεραπευτές που απασχολούνται ιδιωτικά, δέχονται ασθενείς συστημένους από επαγγελματίες διανοητικής υγείας όλων των τύπων. Οι ασθενείς αυτοί δεν περιλαμβάνουν μόνο άτομα που έχουν στόχο τη μεγαλύτερη συνειδητότητα σώματος και ψυχής μέσω αυθεντικών και αρμονικών κινήσεων, αλλά και πιο χρόνια εξασθενημένα άτομα που θα μπορούσαν κάτω από άλλες περιπτώσεις να χρειάζονται νοσοκομειακή περίθαλψη.
Η χοροθεραπεία στα παιδιά
Επειδή η χοροθεραπεία ευνοεί την εξέλιξη της κιναισθητικής συνειδητότητας, του συντονισμού, της ικανότητας για εστίαση και συγκέντρωση, καθώς και μιας καλύτερα οριοθετημένης αίσθησης της εικόνας του σώματος, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για παιδιά που πάσχουν από συναισθηματικές διαταραχές, μαθησιακές δυσκολίες, καθώς και για εκείνα που έχουν αυτιστικά χαρακτηριστικά ή νοητική υστέρηση.
Θεωρητικά, αλλά και μετά από τεχνικές εφαρμογές της η χοροθεραπεία αντιμετωπίζει την ή τις περιοχές της δυσλειτουργίας, καθώς και τα συμπτώματα της συναισθηματικής ή συμπεριφορικής διαταραχής εξελικτικά χρησιμοποιώντας προ-λεκτικές δυναμικές δεξιότητες για να προσεγγίσει το παιδί. Το κύριο στοιχείο πάνω στο οποίο βασίζεται, αναπτύσσεται και δομείται ο χοροκινητικός θεραπευτικός σχεδιασμός είναι η ακαμψία που παρατηρείται στα παιδιά που έχουν προβλήματα όσον αφορά το κινητικό τους εύρος και συνήθως το εύρος των επιλογών τους γενικότερα και την ικανότητά τους για σκέψη και αφαίρεση.
Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ή συναισθηματικές διαταραχές εμφανίζονται υπερκινητικά με ανεπαρκώς καθορισμένα σωματικά όρια ή υποτονικά με άκαμπτα όρια σώματος (ή το αντίθετο). Ωστόσο, και στη μια και στην άλλη περίπτωση το παιδί δεν έχει αναπτύξει εσωτερική αίσθηση του χώρου ή της ροής της ενέργειας και αυτό επιδρά αρνητικά στην ικανότητά του να λαμβάνει και να επεξεργάζεται χρονικά και σχηματικά περιβαλλοντικά σήματα.
Θετικές αλλαγές προκύπτουν σύντομα στο επίπεδο της συμπεριφοράς και των προμαθησιακών δεξιοτήτων μέσω της διαχείρισης των αντιληπτικο-κινητικών ή αισθητηριο-κινητικών δυσλειτουργιών στα πλαίσια της θεραπευτικής σχέσης. Πώς; Tο παιδί ελέγχει καλύτερα το σώμα του και το βασικό του εαυτό, γίνεται πιο ευέλικτο στο να χρησιμοποιεί το κινητικό εύρος του χρόνου, του χώρου και της ισχύος για να δημιουργήσει έναν “νέο” κόσμο, πιο εύκολο, ενώ οι επαφές του με τον εξωτερικό κόσμο διευκολύνονται και γίνονται πιο προσαρμοστικές.
Ορισμένα από τα πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα της χοροκινητικής θεραπείας σε παιδιά αφορούν την ανάπτυξη της ικανότητας για μάθηση και κοινωνικοποίηση, κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία, όταν μιλάμε για ένταξη στον κοινωνικό-εκπαιδευτικό χώρο.
Εφόσον οι χοροθεραπευτές δουλεύουν πάνω στην αισθητηριο-κινητική και αντιληπτικο-κινητική ανάπτυξη, επηρεάζουν τη δομή ή την αναδόμηση της εικόνας σώματος στην πιο πρωταρχική μορφή της (απτική και κιναισθητηριακή ευαισθητοποίηση). Μέσα από τον τρόπο με τον οποίο η θεραπεύτρια καθοδηγεί τη ροή των συνεδρίων, επηρεάζεται θετικά η κατάκτηση των προμαθησιακών δεξιοτήτων από το παιδί. Έτσι, με τη δόμηση μιας θετικής ιδέας περί εαυτού το παιδί οδηγείται σε υψηλότερη αυτοεκτίμηση και αύξηση της κοινωνικοποίησής του.
Μέσα από εμπειρίες, οι οποίες καθοδηγούνται από τη ροή ή τη ρυθμική προσωπική έκφραση, η χοροθεραπεία έχει τη δυνατότητα να βοηθήσει το υπερκινητικό παιδί να εστιάσει, καθώς επίσης να ηρεμήσει το φοβισμένο και αναστατωμένο παιδί. Αποτελεί, λοιπόν, πραγματικά μια δεύτερη ευκαιρία, μια επανασυγκρότηση, ένα αντίδοτο.
Επίσης, ένα παιδί μπορεί για παράδειγμα να διαγνωσθεί ως διαταραγμένο συναισθηματικά, εάν το πρόβλημα που εκδηλώνεται είναι το σύμπτωμα ενός ψυχολογικού τραύματος που δεσμεύει την αντιληπτική λειτουργία ή προκαλεί ανικανότητα στην απαρτίωση κινητικών ή γνωστικών δεξιοτήτων. Η χοροθεραπεία βοηθά ένα παιδί να αναπτύξει πιο ανθρώπινα τις λειτουργίες του και ενθαρρύνει την επικοινωνία μεταξύ του εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου και σταδιακά την εξελίσσει σε διαπροσωπική σχέση και κοινωνικοποίηση.
