Για να αναπτυχθούμε ως άνθρωποι, πρέπει να μάθουμε να ξεχωρίζουμε πότε κάτι είναι καταστροφικό και πότε εποικοδομητικό για εμάς. Όταν εργαζόμουν ως ψυχίατρος, απαγόρευα στους ασθενείς μου να χρησιμοποιούν τις λέξεις «μη εγωιστικό» μετά την πέμπτη συνεδρία. Τους έλεγα ότι ήμουν πολύ εγωιστής και ότι δεν έκανα ποτέ το παραμικρό για κανέναν άλλο.
Τα είδη του εγωισμού
Όταν ποτίζω τα λουλούδια μου δεν τους λέω: «Κοιτάξτε, λουλουδια, τι κάνω για εσάς. Πρέπει να μου χρωστάτε ευγνωμοσύνη». Το κάνω γιατί μου αρέσουν τα όμορφα λουλούδια. Παρομοίως, όταν προσέφερα κάτι σε κάποιο από τα παιδιά μου, το έκανα γιατί μου αρέσει να θεωρώ τον εαυτό μου σχετικά καλό πατέρα και έντιμο άνθρωπο. Για να συντηρήσω αυτή την εικόνα χρειάστηκε πολλές φορές να προσφέρω περισσότερα από όσα κανονικά θα ήθελα. Εξάλλου, έχω αδυναμία στα χαριτωμένα παιδάκια.
Όταν κάνω μια φιλανθρωπική δωρεά αισθάνομαι καλά. Εκείνος που ισχυρίζεται ότι «θυσίασε» μια καλοπληρωμένη δουλειά μετά το πανεπιστήμιο για να σπουδάσει νομικά, επειδή έτσι θα «προσέφερε περισσότερα στην κοινωνία», προσφέρει πιο πολλά στον εαυτό του.
Η γυναίκα που «θυσιάζεται» μένοντας στο σπίτι για να μεγαλώσει τα παιδιά της, αντι να βγει και να δουλέψει, μπορεί να το κάνει επειδή «Πιστεύει στην οικογένεια», η απόφαση αυτή όμως ωφελεί και την ίδια.
Μπορεί να λέμε για τους μοναχούς και τις μοναχές: «Θεέ μου, πόσο ανιδιοτελείς είναι. Κοίταξε πόσα έχουν θυσιάσει: το σεξ, την οικογενειακή ζωή, την προσωπική ιδιοκτησία και, από μια άποψη, την προσωπική τους αυτονομία». Το κάνουν όμως για τον ίδιο εγωιστικό λόγο για τον οποίο πράττουν κάτι αντίστοιχο οι υπόλοιποι άνθρωποι. Επειδή έχουν αποφασίσει ότι αυτός είναι ο καλύτερος δρόμος προς την ευτυχία.
Η αλήθεια είναι ότι σπάνια κάνουμε κάτι χωρίς να προσβλέπουμε σε κάποιο κέρδος ή κάποια ωφέλεια, έστω και πολύ μικρού μεγέθους.
Ο εγωισμός λοιπόν δεν είναι πάντοτε απλό ζήτημα. Παλιότερα συνήθιζα να ζητώ από τους ασθενείς μου να κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στον έξυπνο και στον ανόητο εγωισμό.
Ο υπαρξιακός και νευρωτικός πόνος
Επειδή αναφέρομαι πολύ στον πόνο, στα βάσανα και στην πειθαρχία, πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι τη «βρίσκω» με τον πόνο.
Δεν τη «βρίσκω» με τον πόνο, αλλά με τη χαρά. Ο μη εποικοδομητικός πόνος δεν έχει καμία αξία για μένα. Όταν με πιάσει πονοκέφαλος, το πρώτο που θα κάνω είναι να πάρω δύο ισχυρά αναλγητικά. Ο πονοκέφαλος δεν έχει καμία ιδιαίτερη αξία, ούτε ως καθεαυτόν πόνος ούτε σε σχέση με μένα. Δεν βρίσκω λοιπόν κανένα λόγο να ταλαιπωρούμαι άσκοπα. Από την άλλη μεριά, σε αυτή τη ζωή υπάρχουν είδη πόνου τα οποία μπορούμε να αντλήσουμε εποικοδομητικά διδάγματα.
Ωστόσο, αντί για τις λέξεις «εποικοδομητικό» και «μη εποικοδομητικό», προτιμώ να χρησιμοποιώ τις λέξεις «υπαρξιακό» και «νευρωτικό» αντίστοιχα.
Ο υπαρξιακός πόνος είναι σύμφυτος με την ύπαρξή μας και δεν μπορούμε να τον αποφύγουμε με θεμιτά μέσα: τέτοιος είναι, για παράδειγμα, ο πόνος που συνοδεύει την προσπάθεια να μεγαλώσουμε και να μάθουμε να είμαστε ανεξάρτητοι, ο πόνος που απορρέει από τον αγώνα του να μάθουμε να είμαστε συγχρόνως ανεξάρτητοι και εξαρτώμενοι, ο πόνος που συνεπάγεται η απώλεια ενός πράγματος και η παραίτηση από αυτό, ο πόνος που αφορά τα γηρατειά και τον επικείμενο θάνατο.
Έχουμε πολλά να μάθουμε από αυτού του είδους τον πόνο. Από την άλλη μεριά, ο νευρωτικός πόνος είναι μια μορφή συναισθηματικής οδύνης που δεν είναι σύμφυτη με την ύπαρξή μας. Αυτό που πρέπει να κάνουμε με τον νευρωτικό πόνο είναι να απαλλαγούμε από αυτόν το συντομότερο δυνατόν, γιατί είναι σαν να κουβαλάμε γύρω – γύρω στο γήπεδο ενενήντα οκτώ μπαστούνια του γκολφ, ενώ δεν χρειαζόμαστε πάνω από δέκα για να παίξουμε.
Ο νευρωτικός πόνος είναι ένα μεγάλο, περιττό βάρος.
Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο του Σκοτ Πεκ “Πέρα από τον δρόμο τον λιγότερο ταξιδεμένο” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.
