Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νόσου Alzheimer & Συναφών Διαταραχών (21 Σεπτεμβρίου),
ας κάνουμε μια σύντομη αναφορά σε αυτή τη διαταραχή, που τα τελευταία χρόνια εξαπλώνεται. Υπολογίζεται ότι στη χώρα μας υπάρχουν 120.000 ασθενείς με άνοια, ενώ 35 εκατ. άνθρωποι παγκοσμίως υπολογίζεται ότι πάσχουν από τη νόσο Alzheimer, την 3η πιο πολυέξοδη νόσο μετά τα καρδιακά νοσήματα και τον καρκίνο.
Πολύ συχνά, τα συμπτώματα του φυσιολογικού γήρατος συγχέονται με τα συμπτώματα των ανωτέρω διαταραχών. Στους ηλικιωμένους ανθρώπους παρατηρείται επιβράδυνση της κεντρικής επεξεργασίας δεδομένων, με αποτέλεσμα οι νοητικές λειτουργίες (σκέψη, αντίληψη, μνήμη κ.λπ.) να απαιτούν περισσότερο χρόνο για την ολοκλήρωσή τους. Αυτό δεν σημαίνει πως αυτομάτως διαγιγνώσκονται με άνοια.
Από την άλλη μεριά, υπάρχουν ηλικιωμένοι οι οποίοι χωρίς να πληρούν τα κριτήρια για κάποιο ανοϊκό σύνδρομο παρουσιάζουν κάποια νοητική διαταραχή μεγαλύτερη από την αναμενόμενη για την ηλικία τους. Ο όρος ήπια γνωστική διαταραχή εισήχθη για να προσδιορίσει μια οριακή κατάσταση μεταξύ του υγιούς ηλικιωμένου και του πάσχοντος από άνοια. Στη διαταραχή αυτή παρατηρείται έκπτωση της μνήμης με διατήρηση όμως των γενικών νοητικών και λειτουργικών ικανοτήτων του ατόμου.
Η άνοια αποτελεί την κλινική εκδήλωση της απώλειας των πνευματικών ικανοτήτων που προϋπήρχαν ως επακόλουθο της δυσλειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η δυσλειτουργία αυτή μπορεί να οφείλεται σε μία σειρά από νευρολογικές νόσους, εκ των οποίων συχνότερη είναι η νόσος Alzheimer.
Τα νοητικά ελλείμματα προκαλούν σημαντική έκπτωση στην κοινωνική ή επαγγελματική λειτουργικότητα και αντιπροσωπεύουν σημαντική μείωση από προηγούμενο επίπεδο λειτουργικότητας. Ο κίνδυνος να εκδηλωθεί αυξάνεται με τη γήρανση: υπολογίζεται ότι 2% των ατόμων ηλικίας 65-74 ετών έχουν άνοια, ποσοστό που φθάνει στο 19% για τις ηλικίες 75-84 ετών και στο 42% για τους μεγαλύτερους των 85 ετών. Και η συχνότητα εμφάνισής της αυξάνεται διαρκώς.
Η νόσος Alzheimer είναι λοιπόν μια μορφή άνοιας. Συγκεκριμένα, είναι η πιο συχνή αιτία άνοιας, υπεύθυνη σύμφωνα με μελέτες για το 40-70% του συνόλου των ανοιών. Άλλες νοσολογικές οντότητες που χαρακτηρίζονται από προοδευτική εκφύλιση των νοητικών λειτουργιών είναι η αγγειακή άνοια που οφείλεται σε εγκεφαλικά επεισόδια, άνοια των σωματίων του Lewy, άνοια οφειλόμενη σε νόσο του Pick, άνοια της χορείας του Huntington, άνοια οφειλόμενη σε νόσο του Parkinson κ.λπ.
Η έκπτωση της μνήμης είναι το πιο συχνό σύμπτωμα της νόσου, αφού παρατηρείται στο 100% των περιπτώσεων. Συγκεκριμένα, παρατηρείται έκπτωση της βραχύχρονης μνήμης αρχικά (π.χ. επανάληψη της ίδιας ερώτησης πολλές φορές) και, εν συνεχεία, της μακρόχρονης.
Άλλα συμπτώματα είναι οι διαταραχές της ικανότητας κατανόησης και εκφοράς του λόγου, διαταραχές των οπτικοχωρικών ικανοτήτων (π.χ. απώλεια προσανατολισμού στον χρόνο, τον χώρο και τα πρόσωπα, δυσκολία χρήσης μέσων μεταφοράς, ατυχήματα κατά την οδήγηση), διαταραχές της κρίσης (π.χ. μειωμένη αντίληψη, αδυναμία λήψης αποφάσεων κ.λπ.).
Επίσης, παρατηρούνται μεταβολές στο χαρακτήρα του ατόμου, όπως συναισθηματική αστάθεια, ξεσπάσματα επιθετικότητας ή οργής, έκπτωση κρίσης σε κοινωνικές περιστάσεις, απάθεια, αδιαφορία, καχυποψία, ανασφάλεια, έλλειψη αναστολών, επαναληπτική συμπεριφορά, τάσεις φυγής κ.ά.
Πολύ συχνά παρατηρούνται και ψυχιατρικά συμπτώματα όπως, κατάθλιψη, παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, άγχος, εκνευρισμός, διαταραχές ύπνου και όρεξης, ψυχοκινητική ανησυχία κ.ά. Αρχικά, προσβάλλονται οι σύνθετες δραστηριότητες του ατόμου (η απόδοση στην εργασία, η οικονομική διαχείριση, η οδήγηση, το μαγείρεμα κλπ.) και αργότερα προσβάλλονται οι βασικές δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (ένδυση, τουαλέτα, καθαριότητα, φαγητό).
Για να διαγνωστεί ένα άτομο με άνοια χρειάζεται ένα πλήρες ιστορικό καθώς και κλινικές, εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις.
Η αιτιολογία της νόσου είναι περίπλοκη. Η νόσος Alzheimer είναι μία πολυπαραγοντική νόσος που οφείλεται σε γενετικούς, περιβαλλοντικούς και μεταβολικούς παράγοντες. Σημαντικός είναι και ο ρόλος της κληρονομικότητας (μέχρι και το 40% των ασθενών έχουν οικογενειακό ιστορικό άνοιας τύπου Alzheimer).
Από την έναρξη των συμπτωμάτων μέχρι τα τελικά στάδια της νόσου μεσολαβούν κατά μέσο όρο 6 – 8 χρόνια. Ωστόσο, η ταχύτητα της εξέλιξής της ποικίλλει από ασθενή σε ασθενή (σε άλλους μπορεί λ.χ. να είναι ταχύτερη από 6 χρόνια και σε άλλους να διαρκέσει 15 ή ακόμα και 20 χρόνια).
Αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι η έγκαιρη διάγνωση της άνοιας, διότι παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ριζική θεραπεία, έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας φάρμακα που επιβραδύνουν την εξέλιξη της νοητικής έκπτωσης (παροδικά, υπάρχουν φάρμακα που μπορεί να ελέγξουν σε σημαντικό βαθμό τα ψυχιατρικά συμπτώματα της νόσου.
Τέλος, η πρώιμη διάγνωση δίνει τα χρονικά περιθώρια ενημέρωσης, αποδοχής της κατάστασης, διατήρησης της ποιότητας ζωής και προγραμματισμού για το μέλλον αυτών των ανθρώπων.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη ερευνητική προσπάθεια με στόχο την ανεύρεση νέων θεραπειών και υπάρχει μεγάλη αισιοδοξία στον επιστημονικό χώρο πως στο άμεσο μέλλον θα έχουμε φαρμακευτικές παρεμβάσεις πολύ αποτελεσματικότερες. Μέχρι τότε, η αυξημένη εγρήγορση και η ενημέρωση της κοινωνίας για όλες τις διαστάσεις της νόσου είναι εξαιρετικά σημαντική.
Θεοδώρα Αναστασίου
Ψυχολόγος
