Μέρος Β’
Ζήστε περισσότερο και καλύτερα
Ο ρυθμός της γήρανσης είναι διαφορετικός από άτομο σε άτομο, δηλαδή η βιολογική ηλικία ενός ατόμου σε συγκεκριμένη χρονολογική ηλικία. Ο όρος «βιολογική ηλικία» αντιστοιχεί στην εσωτερική κατάσταση των λειτουργικών συστημάτων του οργανισμού, ενώ ο όρος «χρονολογική ηλικία» αντιστοιχεί στη χρονολογική ηλικία κάθε ατόμου. Έτσι, ένας άνθρωπος μπορεί να είναι εβδομήντα ετών, ενώ τα βιολογικά του συστήματα να αντιστοιχούν σε ηλικία πενήντα ετών. Άλλο ένα δεδομένο για τη διαδικασία της γήρανσης είναι ότι οι γυναίκες δεν έχουν την ίδια βιολογική ηλικία με τους άνδρες. Η βιολογική ηλικία της γυναίκας είναι περίπου 8-10 χρόνια μικρότερη από του άνδρα.
Πολυάριθμοι, βέβαια, είναι οι παράγοντες που παίζουν τον ρόλο τους στη γήρανση, όπως για παράδειγμα η ερωτική διάθεση και το σεξ, ο οποίος είναι βασικός παράγοντας εναντίον της απομόνωσης, της μοναξιάς και της έλλειψης κοινωνικών επαφών. H φυσική άσκηση είναι, από την άλλη, ίσως το πιο βασικό μέτρο για υγιή γηρατειά. Βέβαια, είναι σημαντική η σωστή γυμναστική, που δεν επιφέρει οργανικό στρες.
Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης το κλίμα και η κοινωνική μας θέση. Το να έχεις κοινωνικές επαφές, να είσαι δηλαδή κοινωνικά δραστήριος, να ασκείς το μυαλό και το σώµα σου, να ζεις µε ένταση, καθώς ακόµη και το απλό ελεγχόµενο στρες στην καθηµερινότητα χαρίζει ζωή και υγεία. Έρχεσαι επίσης κόντρα στον χρόνο όταν φροντίζεις να µαθαίνεις συνέχεια καινούργια πράγµατα και όταν βλέπεις τη ζωή µε αισιοδοξία. Επιπλέον, το γέλιο είναι ευεργετικό: οι αισιόδοξοι, που χαµογελούν συχνά, ζουν περισσότερο και καλύτερα.
Όταν μελέτησαν κάποιους αιωνόβιους ανθρώπους που έφτασαν τα 110 χρόνια, το μόνο κοινό τους σημείο ήταν το εξής: κανένας δεν υπήρξε ποτέ παχύσαρκος, βαρύς καπνιστής ή πότης και βέβαια, στην πλειοψηφία τους, οι αιωνόβιοι ήταν γυναίκες. Από την άλλη, κάποιοι έπιναν λίγο, άλλοι κάπνιζαν ελαφρώς και άλλοι δεν έτρωγαν μόνον υγιεινές τροφές.
Παρά την πολυπλοκότητα της υπόθεσης, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ίσως καταφέρουν να βρουν τρόπους επιβράδυνσης της ανθρώπινης γήρανσης, αναβάλλοντας έτσι την εμφάνιση των ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία και επιτρέποντας στους ανθρώπους να ζήσουν καλύτερα.
Και βέβαια ας μην ξεχνάμε ότι από τους σηµαντικότερους κανόνες ακόµη και για τη µακροβιότητα είναι το «µέτρον άριστον». Μια γυναίκα λοιπόν 56 χρόνων που δεν είναι παχύσαρκη, δεν υποφέρει από κάποια σοβαρή αρρώστια και δεν καπνίζει έχει µεγάλη πιθανότητα να φτάσει τα 90. Βέβαια, αν είναι µόνη, µειώνονται οι πιθανότητες να ζήσει τόσο πολύ, γιατί οι γυναίκες χωρίς σύντροφο έχει παρατηρηθεί πως έχουν περισσότερα προβλήµατα χρόνιων παθήσεων, αρθριτικά, αϋπνίες, µέχρι και το πιο απλό, όπως δυσκοιλιότητα.
Τι είναι τα τελομερή
Ο μηχανισμός που ρυθμίζει τη σταδιακή γήρανση των κυττάρων μας βρίσκεται στην άκρη των χρωμοσωμάτων και ονομάζεται τελομερές. Τα τελομερή είναι πρωτεϊνικές δομές DNA που σχηματίζουν προστατευτικά καλύμματα στα άκρα των ευκαρυωτικών χρωμοσωμάτων. Η ονοματολογία τους έχει προκύψει από τη σύνθεση των ελληνικών λέξεων «τέλος» και «μέρος». Ο ρυθμός βράχυνσης του μήκους των τελομερών έχει επίσης συσχετιστεί με χρόνιες ασθένειες της γήρανσης, ενώ έχει καθιερωθεί ως ένας από τους σημαντικότερους μηχανισμούς που οδηγούν σε κυτταρικό θάνατο και γήρανση. Το μήκος των τελομερών, βέβαια, χαρακτηρίζεται από υψηλή μεταβλητότητα μεταξύ των ατόμων στα διάφορα στάδια της ζωής (από τη γέννηση έως και την ενήλικη ζωή), αλλά δεν είναι γνωστό αν αυτό σχετίζεται με τη χρονολογική τους ηλικία στη διάρκεια της ζωής τους. Επίσης, το μήκος του τελομερούς είναι άκρως κληρονομικό, περισσότερο στις γυναίκες παρά στους άνδρες, εξαιρετικά μεταβλητό μεταξύ ιστών και οργάνων, καθώς και αντιστρόφως ανάλογο με τη χρονολογική ηλικία.
Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι παιδιά που ήρθαν στον κόσμο από πατέρες μεγάλης ηλικίας είναι «προγραμματισμένα» να γερνάνε με πιο αργό ρυθμό, αφού έχουν μεγαλύτερο μήκος τελομερούς από παιδιά με νεότερους πατέρες. Υγιείς αιωνόβιοι έχουν αποδειχθεί ότι έχουν σημαντικά μεγαλύτερα τελομερή από μη υγιείς αιωνόβιους, ενώ το μήκος των τελομερών είναι γνωστό ότι επηρεάζεται από διάφορους διατροφικούς παράγοντες (π.χ. λίπος, πρωτεΐνη, ίνα κ.λπ.), που με τη σειρά τους επηρεάζουν την οξειδωτική βλάβη του DNA σε διάφορα στάδια της ανάπτυξης και στην ενήλικη ζωή. Έτσι, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι το μεγαλύτερο μήκος των τελομερών που βρέθηκε σε αιωνόβιους είναι μια επιγενετική διαδικασία, που επηρεάζεται από «μη βλαπτικές» και ευεργετικές διατροφικές συνήθειες (π.χ. διατροφή πλούσια σε ακόρεστα λιπαρά, φυτικές ίνες κ.λπ.).
Ωστόσο, οι διατροφικές συνήθειες έχουν αποδειχθεί ότι είναι ετερογενείς σε αυτήν την ομάδα των ατόμων. Θα μπορούσε επομένως να είναι ο σωστός συνδυασμός των γονιδίων και των επιγενετικών παραγόντων που προωθούν τη μακροβιότητα και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των εξαιρετικών επιζώντων.
Σημαντικό δεδομένο, που έχουν επιδείξει πρόσφατες έρευνες, είναι ότι το μήκος του τελομερούς προσδιορίζεται κυρίως κατά τη γέννηση και την παιδική ηλικία. Επίσης, ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η φθορά του τελομερούς είναι πολύ πιο έντονη νωρίς στη ζωή, δηλαδή κατά την εμβρυϊκή φάση και κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Επομένως, είναι πιθανό να υποθέσουμε ότι όσο πιο νωρίς ξεκινήσει κανείς την πρόληψη της πρόωρης γήρανσης, δηλαδή μέσω μιας υγιεινής διατροφής και τρόπου ζωής, από την κύηση και κατά τα πρώτα 20 χρόνια της ζωής, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα μακροβιότητας και υγειών γηρατειών.
Τα παραπάνω αποτελούν αποσπάσματα από το βιβλίο «Το αλφαβητάρι του αιωνόβιου. Πώς να ζήσουμε περισσότερο και καλύτερα: Προσδοκίες, μύθοι και αλήθειες» του κ. Θάνου Μπενέτου, καθηγητή Παθολογίας, Γηριατρικής και Βιολογίας της Γήρανσης στο Πανεπιστήμιο του Νανσί στη Γαλλία (μετάφραση Σώτη Τριανταφύλλου).
Η Ελληνική Εταιρεία για τη Μελέτη και Έρευνα της Γήρανσης (Ε.Ε.Μ.Ε.Γ.) είναι επιστημονική εταιρεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.
www.eemeg.gr
