Μια έκθεση στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου αφιερωμένη σε γυναίκες καλλιτέχνιδες που χάραξαν τη δική τους πορεία στη Γερμανία, την Ελβετία και τη Γαλλία στις αρχές του 20ού αιώνα και όλες μαζί διαμόρφωσαν τον μοντερνισμό.
Μια γυμνή γυναίκα είναι ξαπλωμένη στο πλάι, με ένα μωρό στο στήθος της. Εξαντλημένη και ταυτόχρονα ευτυχισμένη. Μια γυναίκα αγκαλιά με ένα βρέφος και ένα φρούτο στο χέρι, εμφανώς κουρασμένη. Ένα κορίτσι με κόκκινο φόρεμα κάθεται και κρατάει την κούκλα της. Τρεις αγρότισσες με μαντίλες θερίζουν ρυθμικά ένα χωράφι με καλαμπόκι. Αυτές είναι μερικές μόνο από τις πρωτοποριακές εικόνες που δημιούργησε μια ομάδα γυναικών καλλιτεχνών που δραστηριοποιήθηκαν στη Γερμανία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, οι οποίες θα αποτελέσουν το θέμα του “Making Modernism: Paula Modersohn-Becker, Käthe Kollwitz, Gabriele Münter, Marianne Werefkin” στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου. Αν και γνωστές στις χώρες καταγωγής τους, στο Ηνωμένο Βασίλειο το έργο τους δεν έχει ξαναπαρουσιαστεί. Καλλιτέχνιδες που έζησαν στις αρχές του 20ού αιώνα, μελέτησαν τους Old Masters αλλά άφησαν τη δική τους σφραγίδα.
Αν και λιγότερο γνωστές από τους άνδρες συναδέλφους τους, οι καλλιτέχνιδες ήταν κεντρικής σημασίας για την ανάπτυξη και τη διάδοση του μοντερνισμού. Τα έργα τους εξετάζονται υπό το πρίσμα της γυναικείας καλλιτεχνικής παρουσίας, με βασικά θέματα του μοντερνισμού τα οποία και επανεκτιμούνται, όπως η αυτοπροσωπογραφία, η νεκρή φύση και η αστική, ενώ η προσοχή είναι στραμμένη στο γυναικείο σώμα, την παιδική ηλικία και τη μητρική εμπειρία.
Η έκθεση οργανώνεται θεματικά. Η εναρκτήρια ενότητα, «Ο εαυτός μας και οι άλλοι», θα περιλαμβάνει αυτοπροσωπογραφίες και πορτρέτα, δείχνοντας την αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών καλλιτεχνών στη δημόσια ζωή και αποκαλύπτοντας τον κρίσιμο ρόλο τους στη δημιουργία και διατήρηση των δικτύων που υποστήριζαν διάφορες πτυχές του αναδυόμενου μοντερνισμού στη Γερμανία. Μέσα από τη δημιουργία και εκθέτοντας τα έργα τους, αυτές οι καλλιτέχνιδες αμφισβήτησαν τα κυρίαρχα ιδεώδη των γυναικείων ρόλων, που τότε περιορίζονταν στο σπίτι, και μέσω της ερευνητικής προσωπογραφίας τους, αμφισβήτησαν και τον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν τους εαυτούς τους και τους άλλους.
Η δεύτερη ενότητα, «Ο αιώνας του παιδιού», που φέρει τον τίτλο της Σουηδής συγγραφέως, μεταρρυθμίστριας και κοινωνικής θεαωρητικού Ellen Key από το επιδραστικό 1900 (η Ellen Key στο βιβλίο της, προανήγγειλε τον 20ό αιώνα ως μια περίοδο εντατικοποιημένης εστίασης και προοδευτικής σκέψης σχετικά με τα δικαιώματα, την ανάπτυξη και την ευημερία των παιδιών ως συμφέροντα ύψιστης σημασίας για όλη την κοινωνία), θα διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο κάθε καλλιτέχνιδα απεικόνιζε τα παιδιά.
Παρόλο που τα οικιακά θέματα πρωταγωνιστούσαν την εποχή αυτή, η μοντερνιστική προσέγγιση τέτοιων θεμάτων αποκλίνει από την απεικόνιση συναισθηματικών συνθέσεων με τα παιδιά σύμβολα χαράς, ελπίδας και αθωότητας, αλλά περισσότερο εμβαθύνουν για να εξερευνήσουν τη μελαγχολία, την ένταση, την περιέργεια και την ανεκπλήρωτη επιθυμία. Τα έργα τέχνης απεικονίζουν μωρά, κορίτσια και αγόρια ως τόπους περίπλοκων συναισθημάτων και συγκρούσεων, αντανακλώντας το γεγονός ότι η επιθυμία των γυναικών καλλιτεχνών να εργαστούν, συχνά δοκιμαζόταν από κοινωνικά στερεότυπα και προσδοκίες που απαιτούσαν να παντρευτούν και να ασχοληθούν με τη δημιουργία οικογένειας.
Βασιζόμενη στην προηγούμενη ενότητα, η τρίτη ενότητα «Χώροι της οικειότητας» θα εμβαθύνουν στην εσωτερική ζωή των Modersohn-Becker και Kollwitz, διερευνώντας περαιτέρω το μητρικό ένστικτο καθώς και το γυναικείο σώμα, την οικειότητα, τις προσωπικές σχέσεις και τον ερωτισμό.
Η ενότητα τίτλο «Πόλη και Χώρα: Ταξίδια και μεταναστεύσεις» θα παρουσιάσει πίνακες ζωγραφικής της αστικής ζωής και θα εξερευνήσει τους μεταβαλλόμενους ρόλους των γυναικών σε διάφορα πλαίσια: στον ελεύθερο χρόνο, στην εργασία, ενώ αγροτικά θέματα αποκαλύπτουν την ανάγκη να καταφύγουν μακριά από τη μητρόπολη για να παράγουν τέχνη. Μια γιορτή αφιερωμένη στη φυσική ομορφιά της υπαίθρου.
Στο τελευταίο μέρος της έκθεσης θα εξεταστεί ο σημαντικός ρόλος της νεκρής φύσης στο έργο αυτών των καλλιτέχνιδων. Η έννοια της «νεκρής φύσης» συχνά φέρνει στο νου ήσυχες στιγμές περισυλλογής και διαλογισμού που έχουν καταγραφεί στις προσωπικές επιστολές, και στα ημερολόγιά τους. Εδώ θαυμάζουμε δραματικές συνθέσεις, εκτελεσμένες με ρευστές πινελιές και φωτεινές αποχρώσεις, που αμφισβητούν την κλασική, ακαδημαϊκή προσέγγιση αλλά λειτουργούν ως οχήματα για την εξερεύνηση της μορφής, του χρώματος και του πνευματικού νοήματος.
Royal Academy of Arts, Λονδίνο | 12 Νοεμβρίου 2022 – 12 Φεβρουαρίου 2023
Photo: Marianne Werefkin, Twins, 1909. Tempera on paper, 27.5 x 36.5 cm. Fondazione Marianne Werefkin, Museo Comunale d’Arte Moderna, Ascona
