Τι είναι και πώς καθορίζει τόσο πολύ τη ζωή μας χωρίς να το ξέρουμε; Ο όρος αυτοεκπληρούμενη προφητεία εισήχθη από τον Robert Merton στο βιβλίο «Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Διάρθρωση» το 1949. «Είναι εκείνη η πρόβλεψη ή δήλωση που παρότι μπορεί να είναι λανθασμένη στην πορεία βγαίνει αληθινή». Όπως είπε ο W.I.Thomas: «Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις σαν πραγματικές, αυτές είναι πραγματικές στις επιπτώσεις τους». Με πιο απλά λόγια, είναι η αρνητική ερμηνεία που δίνουμε για κάτι και που τελικά, αντιδρώντας ανάλογα, υποσυνείδητα προκαλούμε να συμβεί.
Παραδείγματα:
Πιστεύω ότι ο σύντροφός μου έχει κουραστεί από τη σχέση μας και θέλει να χωρίσουμε (μπορεί να φταίνε 1.002 άλλα προβλήματα που του συμβαίνουν αυτή τη στιγμή). Τι κάνω; Του συμπεριφέρομαι ανάλογα, νευρικά, επιθετικά, ζηλεύω. Αποτέλεσμα; Μπορεί τελικά να θελήσει να χωρίσουμε.
Νομίζω ότι κάποιος φίλος, φίλη, συγγενής έχει θυμώσει μαζί μου και με αποφεύγει (ενώ μπορεί κάλλιστα να έχει πολλές δουλειές αυτήν τη περίοδο), οπότε όταν τελικά του μιλήσω, έχω εκνευρισμό, τον προκαλώ κ.λπ. Αποτέλεσμα; Θα θυμώσει τελικά μαζί μου.
Έχω να γράψω κάποιο τεστ και όσους ξέρω που το έγραψαν, απέτυχαν. Θεωρώ σίγουρο ότι θα αποτύχω και εγώ και ενώ ήμουν πολύ καλά προετοιμασμένη, τελικά… απέτυχα!
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο ισχυρή είναι η αυτοεκπληρούμενη προφητεία στη ζωή μας, είναι μια γνωστή μελέτη δύο καθηγητών του Ηarvard, των Rosenthal και Jacobson: Σε ένα Δημοτικό σχολείο μοίρασαν ένα τεστ νοημοσύνης. Στους δασκάλους του σχολείου παραπλανητικά είπαν ότι αυτή η ομάδα των παιδιών έχει υψηλό δείκτη νοημοσύνης και αυτή η ομάδα των παιδιών έχει χαμηλό δείκτη νοημοσύνης. Το αποτέλεσμα ήταν στο τέλος της χρονιάς τα παιδιά που θεωρούνταν… πιο έξυπνα να έχουν καλύτερες επιδόσεις στα μαθήματα από αυτά τα παιδιά που θεωρούνταν… λιγότερο έξυπνα.
Οι ίδιοι οι δάσκαλοι επηρεάστηκαν και επηρέασαν, ενώ πίστεψαν ότι κάποια παιδιά αποδίδουν καλύτερα, ότι κάποια παιδιά είναι καλύτεροι μαθητές και έτσι τους αντιμετώπισαν. Οι αποδόσεις των μαθητών επιβεβαίωσαν την προφητεία, αφού και οι ίδιοι οι δάσκαλοι ασυνείδητα συμπεριφέρονταν διαφορετικά στις δύο ομάδες.
Πώς μπορώ να την αποφύγω;
Να ρωτήσω ξεκάθαρα τι συμβαίνει όταν πρόκειται για ανθρώπινη σχέση, πριν φτάσω στο σημείο να ερμηνεύω.
Αν το παραπάνω δεν καταστεί δυνατό, να προσπαθήσω να βρω όλες τις πιθανές ερμηνείες ενός γεγονότος και όχι μόνο τις αρνητικές, πρώτα τις θετικές!
Να έχω γνώμονα μόνο τις δικές μου δυνατότητες και εκτιμήσεις για τα πράγματα και όχι το τι έγινε με άλλους σε μια ανάλογη περίπτωση.
Να αποφεύγω τα στερεότυπα και τις ταμπέλες.
Θα ήταν πολύ χρήσιμο να δουλέψω με τον εαυτό μου ώστε καταρχάς να εντοπίσω αν είναι κάτι που το κάνω κατ’ εξακολούθηση και, αν ναι, στη συνέχεια να εστιάσω στο γιατί έχω την τάση να ενοχοποιώ τον εαυτό μου και να πιστεύω σχεδόν πάντα ότι κάτι δεν έκανα εγώ καλά.
