Τα τελευταία χρόνια γίνεται συστηματική έρευνα για το πόσο τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και οι υπολογιστές επηρεάζουν αρνητικά τη ζωή των παιδιών και κυρίως των εφήβων. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι οι συζητήσεις μεταξύ των γονιών περιστρέφονται κυρίως γύρω από το πόση ώρα σπαταλούν τα παιδιά τους μπροστά στην τηλεόραση ή την οθόνη του υπολογιστή αντί να ασχολούνται με κάτι πιο εποικοδομητικό.
Πολλές είναι ακόμη οι περιπτώσεις που οι συγκρούσεις μεταξύ γονέων και εφήβων έχουν να κάνουν, τουλάχιστον φαινομενικά, με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Αυξημένες είναι επίσης οι επισκέψεις των γονιών στους ειδικούς με το αίτημα, ή καλύτερα το φόβο, ότι το παιδί τους έχει εθιστεί στα video games και το internet. Εκτεταμένη συζήτηση γίνεται επίσης στους κύκλους των ειδικών για το πώς και αν μπορεί να συνδυαστεί η εκπαίδευση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (τουλάχιστον κάποια από αυτά) και αν υπάρχει κάποιο αξιόλογο αποτέλεσμα.
Tο προηγούμενο Σάββατο ήμουν καλεσμένος για φαγητό σε ένα ζευγάρι φίλων. Το ζευγάρι έχει δύο παιδιά, δύο αγόρια, τον Γιάννη και τον Σωτήρη, 6 και 13 χρονών αντίστοιχα. Αφού με υποδέχτηκαν και συζητήσαμε λίγο για τις γιορτές, οι μεγάλοι πήγαμε στην κουζίνα να τα πούμε λίγο και να προετοιμάσουμε το φαγητό και τα παιδιά καθήσανε στο σαλόνι να παίξουνε το αγαπημένο τους παιχνίδι στο Play Station. Όση ώρα καθόμασταν και συζητάγαμε, οι μεγάλοι ακούγαμε τις φωνές των παιδιών στο σαλόνι, πότε φωνές χαράς και ενθουσιασμού και πότε απογοήτευσης και πείσματος.
Πρέπει να είχε περάσει μισή ώρα από τη στιγμή που ξεκίνησαν το παιχνίδι, όταν μπήκε στην κουζίνα φουριόζος ο Γιάννης και ανήγγειλε περιχαρής ότι ο Σωτήρης κατάφερε να ξεκλειδώσει την επόμενη πίστα!!! Επέστρεψε γρήγορα στο σαλόνι για να μη χάσει τη συνέχεια. Δεν πέρασε πολύ ώρα όταν στην κουζίνα ήρθε ο μεγάλος ζητώντας τη βοήθειά μου για να λύσουμε ένα γρίφο του παιχνιδιού που τους είχε παιδέψει αρκετά. «Δοκιμάσαμε όλες τις ιδέες του Σωτήρη και μετά τις δικές μου αλλά δεν γίνεται τίποτα…», μου είπε ο Γιάννης. Αφού δείξανε αρκετή υπομονή και οι δυο τους μέχρι να εξοικειωθώ με το χειριστήρια του παιχνιδιού, καταφέραμε να λύσουμε το γρίφο και με ένα απλό «ευχαριστώ» κατάλαβα ότι δεν με χρειαζόντουσαν άλλο.
Βάσει του παραπάνω παραδείγματος θα ήταν καλό να αναρωτηθούμε πότε καταλαβαίνουμε ως ενήλικες και ως γονείς πότε τα παιδιά κάνουνε κάτι με το σωστό τρόπο. Ο Γιάννης και ο Σωτήρης, δύο παιδιά με διαφορά ηλικίας 7 χρόνων καθόντουσαν για περίπου δύο ώρες και είχαν συνεργατική μάθηση, ενώ σε δύο περιστάσεις ενέπλεξαν και τους ενήλικες, τη μία για να εκφράσουν τη χαρά τους για την επίτευξη ενός στόχου και την άλλη για να ζητήσουν βοήθεια στην επίλυση ενός προβλήματος. Και όλο αυτό γινόταν χωρίς να φτάσουν στα αυτιά των γονιών φωνές γκρίνιας ή τσακωμού. Εύκολα αυτή η παρατήρηση θα είχε ξεφύγει της προσοχής μας αν απλά είχαμε «παρκάρει» τα παιδιά μπροστά στην τηλεόραση για να έχουμε το δικό μας χρόνο ή αν οι γονείς πιστεύανε ότι τα παιδιά χαζεύουν και έτσι περνάει η ώρα ήσυχα.
Σχεδόν καθημερινά οι γονείς βομβαρδίζονται από πληροφορίες για το πόσο επικίνδυνη είναι για την υγεία των παιδιών, ψυχική και οργανική, η υπερβολική ενασχόληση με τους υπολογιστές και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Οι πληροφορίες αυτές πολλές φορές είναι τρομακτικές, όπως η είδηση που έκανε «βόλτα» σε διάφορους ιστότοπους για γονείς, για το παιδί στη Νότιο Κορέα που πέθανε από καρδιακή προσβολή μετά από 50 συνεχόμενες ώρες παιχνιδιού μπροστά στη τηλεόραση. Και ναι τέτοιες πληροφορίες μπορεί να είναι αληθείς και ναι συμβαίνουν και τραγωδίες, αλλά αυτό το περιστατικό αντιστοιχεί στο 0,0000000014% από τα 7 δισεκατομμύρια του πληθυσμού. Σκοπίμως αναφέρω το σύνολο του πληθυσμού γιατί με τους υπολογιστές και τα video games δεν ασχολούνται μόνο τα παιδιά και οι έφηβοι.
Αυτή τη στιγμή υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου που παίζουν με ηλεκτρονικά παιχνίδια και είναι απόλυτα υγιείς χωρίς να διαφέρουν σημαντικά από τους υπόλοιπους. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται παιδιά και έφηβοι, καθώς και ενήλικες. Πολλές είναι οι έρευνες που έχουν γίνει προσπαθώντας να βρεθεί αν υπάρχει συσχέτιση, για παράδειγμα, της αύξησης της βίας μεταξύ των εφήβων και των παιχνιδιών με βίαιο περιεχόμενο. Τα αποτελέσματα είναι διφορούμενα. Μάλιστα υπάρχουν έρευνες που έγιναν στην Αυστραλία και στην Αμερική που δείχνουν ότι δεν υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ των δύο και ότι υπάρχει πολύ σημαντικότερη συσχέτιση με το βίαιο ή μη πραγματικό περιβάλλον που μεγαλώνει ένας έφηβος. (Ferguson, et.al in press).
Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Κύρια ανησυχία των γονιών δεν είναι τόσο η αύξηση της βίας μέσα από τα video games, αλλά το πόσο συνεπής είναι ο έφηβος στις υποχρεώσεις του και πόσο αποσπάται ή παρασύρεται από τους υπολογιστές και γενικότερα το gaming. Συχνά οι ειδικοί που ασχολούνται με παιδιά και εφήβους έρχονται αντιμέτωποι με συγκρούσεις μεταξύ γονιών και παιδιών για το πόσο θα παίζουν, αν είναι καλό να ασχολούνται τόσο με τον υπολογιστή και πώς πρέπει να χειριστούν αυτό το θέμα.
Πολλές φορές, αν όχι τις περισσότερες, η ενασχόληση αυτή δεν συνδυάζεται με μια έκπτωση στη σχολική επίδοση ή στην κοινωνικότητα του παιδιού ούτε με την παρατήρηση μιας γενικότερης δυσλειτουργικής αλλαγής στη συμπεριφορά του παιδιού. Ακόμη και στις περιπτώσεις που παρατηρείται κάτι από τα παραπάνω είναι λίγες οι φορές που υπάρχει άμεση σύνδεση με το παιχνίδι και σαφέστατα περισσότερες είναι οι περιπτώσεις που υπάρχουν άλλοι εκλυτικοί παράγοντες όπως οι αυξημένες υποχρεώσεις, το πιεστικό πρόγραμμα, τα ανελαστικά όρια από το σπίτι και το σχολείο και η υπερενασχόληση με διάφορες δραστηριότητες. Είναι συχνό το φαινόμενο έφηβοι να έχουν τόσο φορτωμένο πρόγραμμα στην καθημερινότητά τους ώστε να συμπληρώνουν 14-16 «εργατοώρες» καθημερινά. Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί προνόμιο και για πολλούς είναι πολυτέλεια που χαίρονται στις γιορτές και στις αργίες.
Η παγίδα για πολλούς γονείς εμφανίζεται σε αυτό ακριβώς το σημείο. Με κάποιο τρόπο «δαιμονοποιούν» τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τους υπολογιστές, μη λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα με ένα ρεαλιστικό τρόπο. Πιστεύουν πως η ενασχόληση με το gaming είναι καταστροφική για τα παιδιά, ενώ άλλες φορές είναι αναγκαίο κακό για να έχουν οι ίδιοι λίγο χρόνο για τον εαυτό τους. Καλώς ή κακώς, ο τρόπος με τον οποίο διασκεδάζουν τα παιδιά πιθανά διαφέρει από αυτόν που διασκεδάζανε οι γονείς τους πριν κάποια χρόνια, όταν και οι ίδιοι ήταν παιδιά. Καλώς που στη σημερινή κοινωνία το παιδί και ο έφηβος έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή και να καταφέρει πολύ περισσότερα πράγματα, χρησιμοποιώντας την εξέλιξη της τεχνολογίας, αλλά κακώς που δεν έχει την «πολυτέλεια» του ελεύθερου χρόνου και της ξεκούρασης.
Ο κίνδυνος του εθισμού, από την άλλη, είναι υπαρκτός, με πολύ σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή του εφήβου (και του ενήλικα) αλλά και των οικογενειών τους. Μια εθιστική ενασχόληση με το διαδίκτυο (internet) ή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια χαρακτηρίζεται από έκπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος που είναι εθισμένος μπορεί να παραμελεί τους φίλους του, να θέλει συνέχεια να είναι μπροστά στον υπολογιστή, να αισθάνεται ευφορία όσο βρίσκεται μπροστά στον υπολογιστή και στην αντίθετη περίπτωση να είναι οξύθυμος, θλιμμένος ή κενός. Άτομα που είναι εθισμένα συχνά παραμελούν τις υποχρεώσεις τους, ξενυχτούν για να παραμείνουν «συνδεδεμένοι», λένε ψέματα για το πόσες ώρες ήταν στον υπολογιστή, ενώ οι προσπάθειές τους να μειώσουν τις ώρες που ασχολούνται με το διαδίκτυο ή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι συνήθως αποτυχημένες.
Όπως συμβαίνει σχεδόν με όλο το φάσμα των ψυχικών διαταραχών (και όχι μόνο) έχουμε την τάση, διαβάζοντας κριτήρια ή τα συμπτώματα που περιγράφουν μια δυσκολία, να τα προσωποποιούμε και να τα γενικεύουμε, εστιάζοντας στα αρνητικά, προσπαθώντας να προστατευτούμε από τον επικείμενο κίνδυνο. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα με τους γονείς που βάσει του ρόλου τους έχουν μεγαλύτερη ανησυχία και υπερεπαγρύπνηση. Αναπόφευκτα, λοιπόν, δημιουργούνται παρερμηνείες των συμπεριφορών, καθώς υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση για το συγκεκριμένο πρόβλημα.
Η σωστή αντιμετώπιση, από την πλευρά των γονέων, είναι η επαρκείς και ορθή πληροφόρηση για τους κινδύνους του εθισμού και πότε αυτοί εμφανίζονται, καθώς και η εκπαίδευσή τους στη συνολική παρατήρηση και αξιολόγηση της συμπεριφοράς των παιδιών τους. Είναι προτιμότερο για τους γονείς να απευθύνονται στους ειδικούς με απορίες παρά με ένα ήδη «διεγνωσμένο» πρόβλημα. Ο στόχος είναι η εκπαίδευση των παιδιών είναι η σωστή και οριοθετημένη χρήση του υπολογιστή και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Για να καταφέρουμε όμως να εκπαιδεύσουμε κάποιον στην τήρηση των ορίων πρέπει να κατέχουμε πρώτα εμείς τη δεξιότητα αυτή και να την εφαρμόζουμε στους διάφορους τομείς της καθημερινότητάς μας.
*Το Call of Duty είναι τίτλος δημοφιλούς ηλεκτρονικού παιχνιδιού στους κύκλους των εφήβων (και όχι μόνο!). Κυριολεκτικά σημαίνει «Κάλεσμα καθήκοντος»
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής
